Trạng nguyên Giáp Hải và bài thơ họa vần vịnh bèo lui địch

Trần Đông Phong

          Hai bài thơ xướng họa dưới đây về cây bèo thể hiện cuộc đấu trí về ngoại giao giữa Mao Báo Ôn, nhà Minh, Trung Quốc và Giáp Hải, triều Mạc, nước ta thế kỷ 16.

Bài thơ xướng của Mao Bá Ôn:

Nguyên tác:

隨田逐水冒秧鍼，

到處看來實不深。

空有根苗空有葉，

敢生枝節敢生心？

徒知聚處寧知散，

但識浮時那識沉。

大抵終天風惡氣，

掃歸湖海便難尋。

Phiên âm:

Tuỳ điền trục thuỷ mạo ương châm,

Đáo xứ khan lai thực bất thâm.

Không hữu căn miêu không hữu diệp,

Cảm sinh chi tiết cảm sinh tâm?

Đồ tri tụ xứ ninh tri tán,

Đãn thức phù thì ná thức trầm?

Đại để trung thiên phong ác khí,

Tảo quy hồ hải tiện nan tầm.

Chú thích:

- Mao Bá Ôn (1487 – 1544): Tác giả bài thơ, người Giang Tây, Trung Quốc, đỗ tiến sỹ, làm quan đến Thượng thư Bộ Binh, dẫn quân áp sát biên giới định xâm lược nước ta, gửi bài thơ vịnh bèo cho nhà Mạc để thăm dò.

- Thái Công (TK 12 TCN): câu cá bằng lưỡi câu thẳng, cách mặt nước một gang, thế mà năm 80 tuổi giúp Chu diệt Trụ, được phong làm vua nước Tề, thọ hơn trăm tuổi. Còn gọi là Khương Tử Nha, Lã Vọng.  

Dịch nghĩa:

Theo nước chảy vào ruộng, dáng vẻ như mầm lúa.

Đến nơi xem ra chẳng có gì là sâu sắc cả.

Không có gốc mạ, không có lá.

Thế mà dám sinh ra cành, đốt, sinh ra lòng này dạ kia.

Đã vô tích sự tụ lại, thì nên tan đi thôi.

Chỉ biết lúc nổi, sao biết lúc chìm.

Đại khái là cuối ngày một trận gió ác nổi lên.

Quét ra biển, hồ khó mà tìm được.

          Bài thơ của Giáp Hải đã họa lại nguyên vận:

Nguyên tác:

錦鱗密密不容鍼

带叶连跟起计深

常与白云挣水面

肯交红日墜波心

千重浪打成难破

万阵风吹永不沉

多少鱼龙藏硯里

太公无计下鉤寻

Phiên âm:

Cẩm lân mật mật bất dung châm

Đái diệp liên căn khởi kế thâm

Thường dữ bạch vân tranh thuỷ diện

Khẳng giao hồng nhật truỵ ba tâm

Thiên trùng lãng đả thành nan phá

Vạn trận phong xuy vĩnh bất trầm

Đa thiểu ngư long tàng nghiễn lý

Thái Công vô kế hạ câu tầm.

Chú thích:

- Giáp Hải (1515 – 1585): Tác giả bài thơ, người Bắc Giang, triều Mạc, đỗ Trạng Nguyên, làm quan đến Tể tướng, được giao nhiệm vụ ngoại giao để đối đáp với nhà Minh, đẩy lui quân địch.

Dịch nghĩa:

Như là vảy gấm xan xát, không dễ chọc gậy vào

Lá bám vào nhau, rễ liên kết lại, từ đây có thể lập nên mưu kế sâu sắc.

Thường cùng với mây trắng tranh nhau mặt nước.

Không để cho mặt trời hồng rơi vào trong lòng của sóng.

Hàng nghìn cơn sóng dập, khó có thể phá được.

Hàng vạn trận gió thổi, mãi mãi không chìm.

Ít nhiều rồng, cá ẩn nấp trong nghiên mực

Dù tài giỏi như Thái Công cũng không có kế gì để thả câu tìm.

          Bài thơ xướng của Mao Bá Ôn thể hiện ý coi thường triều Mạc như cây bèo phiêu bạt, không gốc rễ mà dám nổi lên sinh lòng làm vương. Nhắn nhe biết điều thì tan đi với dọa dẫm nếu không sẽ bị quét ra biển.

Bài thơ họa lại của Giáp Hải thể hiện trình độ văn thơ cao, sâu. Đồng thời cho đối phương thấy rõ triều Mạc vững mạnh như cây bèo có liên kết chặt chẽ, có thể tranh đấu được với mây, mặt trời; chống chọi được với sóng gió. Hơn nữa còn có nhiều nhân tài như rồng, cá ở dưới bèo, mà dù là người tài giỏi như Khương Tử Nha cũng không có cách gì thắng được.

Mao Bá Ôn sau khi đọc bài thơ trả lời của Giáp Hải, thì nhận thấy nhà Mạc đã chuẩn bị kỹ, có nhiều người tài, nếu đánh không thể thắng nên đã rút quân.
(TĐP)