Nhân ngày 22-4 kể chuyện bảo quản thi hài Lenin

Ngày 22/4 là ngày sinh V.I. Lenin, người đã làm đảo lộn cả thế giới suốt một thế kỷ qua. Thành trì Chủ nghĩa xã hội mà ông đặt nền móng ở nước Nga - quê hương ông bằng cuộc cách mạng vô sản long trời lở đất năm 1917, đã sụp đổ tan tành sau 75 năm tồn tại. Di sản còn lại về Lenin trên thực tế có lẽ chỉ còn Lăng và thi hài ông trải qua năm tháng vẫn được bảo toàn nguyên vẹn sau nhiều biến cố lịch sử. Năm 1999, nhân kỉ niệm sinh nhật lần thứ 129 của ông, hãng phim NTV của Nga đã trình chiếu bộ phim “LĂNG”, trong đó công bố nhiều thông tin tuyệt mặt trước đó liên quan đến chuyện xử lý và bảo quản thi hài Lenin, một trong những thành tựu  mang tầm thời đại của các nhà khoa học Xô viết. Nhân dịp kỉ niệm lần thứ 143 ngày sinh Lenin, BlogE xin giới thiệu một số thông tin tóm lược nhằm giúp các bạn hiểu thêm về kỹ thuật xử lý và bảo quản thi hài lãnh tụ như thế nào? (NCT)

Nguồn tin đáng tin cậy

Suốt thời gian ba phần tư thế kỷ XX, một nhân vật đóng vai trò then chốt trong việc ướp xác các lãnh tụ là viện sĩ Xergei Sergievich Debov (1919-1995). Ngoài tham gia bảo quản thi hài Lenin, viện sĩ Debov còn là người đã trực tiếp điều khiển việc ướp xác một số lãnh tụ Đảng cộng sản khác trong đó có chủ tịch Hồ Chí Minh.

 

Để đảm bảo việc giữ gìn thi hài Lenin không bị biến dạng, hơn 70 năm dưới chính thể Xô viết đã có tới 3 thế hệ các nhà khoa học Liên Xô nối tiếp nhau đảm nhận nhiệm vụ này. Sau thời gian dài im lặng, được khích lệ bởi những thay đổi trên tiến trình dân chủ hóa của xã hội Nga, viện sĩ Debov đã quyết định tiết lộ những bí mật mà ông biết, trước khi ông đi gặp Lenin và "thế giới người hiền". Ngày nay nhiều vị chuyên gia đầu ngành khác của các thế hệ bác học sau này cũng đã quyết định tiết lộ những bí mật mà họ biết.

Đầu năm 1991, hai cựu học sinh lớp E (NCT và DAT) đã đến thăm lăng Lenin, chứng kiến thi hài ông trông như người thật sau 74 năm được chăm sóc bảo quản bởi các chuyên gia y  học Xô viết.

Tang lễ và việc ướp, bảo quản thi hài Lenin

Lenin mất vào hồi 18h45’ ngày 21/1/1924. Ngày hôm sau, 5 triệu tờ “Sự thật”- (Cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Liên Xô) đã được truyền tới tay những người dân Liên Xô báo tin đau buồn. Hơn 500 người, bao gồm các ủy viên Bộ Chính trị, ủy viên Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, các thành viên Hội đồng Bộ trưởng đã tới Gorki để vĩnh biệt Lenin mặc cho cái rét cắt da cắt thịt. Cùng với hơn 50 vạn người tham gia trên quãng đường dài 4 km, Họ đã khênh quan tài Lenin đi bộ trong vòng hơn 6 giờ, ra ga xe lửa để chuyển về Moscow.

Ngay sau khi Lenin qua đời, các bác sĩ đã kịp thời có mặt ngay hôm đó. Trong số này, có nhà bệnh lý học nổi tiếng là viện sĩ Briksov. Chính ông đã làm công việc ướp sơ bộ bằng loại dung dịch đơn giản gồm phoocmalin cho thêm hợp chất clorua chì. Sau đó, thi hài Lenin được đưa vào phòng khánh tiết Câu lạc bộ Công đoàn Liên Xô (trước đây). Rất may là trong những ngày đó, Moscow rất lạnh, nhiệt độ ngoài trời hạ thấp tới (-40) độ C. Ngày 27/1, thi hài Lenin được đưa vào hầm gỗ vừa xây dựng trên quảng trường Ðỏ. Suốt thời gian gần 3 tháng, thi thể Lenin được bảo quản nhờ nhiệt độ thấp của mùa đông. Tuy nhiên, tới tháng 3/1924, trời ấm dần, các tế bào của thi hài Lenin có sự thay đổi. Ai cũng hiểu rằng sẽ không giữ nổi thi hài nếu không có biện pháp gì đó. Dzerjinski lúc ấy là Chủ tịch Uỷ ban Nhà nước về lễ tang Lenin đã cho gọi các nhà khoa học giỏi nhất của Liên Xô thời bấy giờ và chỉ thị tìm mọi cách giữ lấy thi hài Lenin thêm một thời gian nữa. Thực ra lúc đó chưa ai đặt ra vấn đề bảo quản thi hài lâu dài.

Trước yêu cầu đó, Bộ Chính trị đã nhất trí và quyết định thành lập tổ công tác đặc biệt gồm một số các chuyên gia y học hàng đầu có nhiệm vụ khẩn cấp trong vòng 3 tháng phải bảo vệ bằng được thi hài Lenin một cách lâu dài. Đây là công việc xưa nay chưa từng có ở nước Nga nói chung và trong giới y học Nga nói riêng, hơn nữa mức độ rủi ro là rất cao, vì có thể mất mạng, nên nhiều người đã không dám đảm nhận. Người đầu tiên được mời thử nghiệm ướp thi hài Lenin là viện sĩ Krasil, nhưng ông từ chối vì không dám mạo hiểm.Cuối cùng chỉ có duy nhất Boris Ilich Zbarski (SN 1885), một nhà bác học chuyên ngành hóa sinh người Do Thái đã dũng cảm nhận công việc khó khăn này.

Để có được phương án tốt nhất, Zbarski đã ngay lập tức tiến hành vô số các thí nghiệm, nhưng đều thất bại. Một tháng đã trôi qua, làn da của thi hài đã bắt đầu xuất hiện những vết nhăn, dấu hiệu của sự hoại tử. Nghe được tin này nhà giải phẫu học V. P. Vorobjov (SN 1876), giáo sư trường đại học Kharcov đã tự nguyện tới giúp đỡ. Vorobjov đã từng thành công trong việc bảo vệ màu sắc, chống sự xuống cấp do mục nát của một loại lụa tơ tằm quý hiếm trưng bày tại viện Bác cổ của Sa hoàng.

Do sự thỉnh cầu của Zbarski, Vorobjov đã đồng ý cùng Zbarski gánh vác trách nhiệm bảo quản bằng được thi hài Lenin. Họ đã sáng chế thành công một loại dung dịch có thể đáp ứng rất tốt cho công việc. Sau đó cả hai lập tức bắt tay vào việc giải phẫu thi hài, làm sạch các cơ quan nội tạng rồi truyền dung dịch nói trên vào hệ thống tuần hoàn. Đồng thời với việc ngăn chặn sự xâm nhập của vi khuẩn, hai nhà bác học cũng tiến hành dùng dung dịch để rửa sạch tất cả các bộ phận khác. Tuy nhiên, lúc bấy giờ, cả hai người đều chưa định hình được thành phần tối ưu của loại dung dịch ướp. Tới đầu những năm 1950, loại dung dịch này mới tìm ra và sử dụng cho tới ngày nay.

Suýt nữa thì thi hài Lenin cũng được làm lạnh. Thời gian thập niên đầu thế kỷ 20 này phong trào “Vũ trụ luận” ở Nga khá sôi động và đã có ý tưởng bảo quản lạnh xác Lenin nhằm tái sinh trong tương lai. Nhà hoạt động Bonsevich Leonit Kraxin trước đây là kĩ sư thiết bị lạnh đã đề nghị mua thiết bị làm lạnh cực mạnh của Đức và làm lạnh thi hài Lenin. Đồng thời ông viện dẫn ra ví dụ quan sát được – những con voi ma mút được bảo quản tuyệt vời trong băng giá…Thiết bị làm lạnh sẽ đặt ở tháp Xenatxki của Kremli. Nhưng người đứng đầu Ủy ban tang lễ, cái đầu mạnh nhất của Ủy ban an ninh quốc gia là Phelic Dzejinxki đã kịp thời nhớ ra rằng ở Matxcơva hay xảy ra mất điện…

Khác với nghệ thuật ướp xác Ai Cập (người ta chỉ cần làm sao để thi thể không bị phân hủy), các chuyên gia Nga phải cố gắng để xác ướp của Lenin nhìn giống như người thật. Hai kỹ thuật này chỉ giống nhau ở một điểm, đó là các cơ quan nội tạng phải được lấy ra khỏi cơ thể...

Vì có công ướp thi hài Lenin nên Boris Zbarski và Vladimir Vorobjov nhận được phần thưởng xứng đáng là 30 và 40 đồng tiền vàng. Các thành viên tham gia công việc được tuyên bố rằng họ là bí mật quốc gia.

Hai nhà khoa học này cũng đề nghị chế tạo quan tài và xây dựng lăng Lenin sao cho phù hợp với yêu cầu bảo quản thi hài một cách lâu dài. Theo thiết kế ban đầu thì lăng sẽ được xây dựng như một lễ đường lớn có kết cấu toàn bằng gỗ màu trắng. Cuối năm 1925, BCH TW ĐCS Liên Xô đã phát động một cuộc lấy ý kiến rộng rãi trong toàn dân về mẫu thiết kế nói trên. Theo tài liệu còn lưu trữ, thì đã có hơn 100.000 ý kiến đề xuất và mẫu thiết kế được gửi tới ban tổ chức.

Có phương án đề nghị xây dựng lăng có 26 tầng, trong đó có một phòng họp lớn dành cho các cuộc họp có tính quan trọng nhất của BCH TW hoặc chính phủ. Trên đỉnh tháp bố trí một ngọn đèn cháy sáng suốt ngày đêm tượng trưng cho tư tưởng Lenin sống mãi. Toàn bộ lăng sẽ mang dáng dấp của một quả cầu, bởi Lenin là người thuộc về toàn thế giới.

Cũng có đề án xây dựng lăng giống như tháp Eiffel của Paris để biểu trưng cho sự thắng lợi cuối cùng của cách mạng vô sản trên toàn thế giới. Cuối cùng, Ban Tổ chức đã chọn mẫu thiết kế của kiến trúc sư Sizenov vì đáp ứng tốt nhất tất cả những yêu cầu đã được đề ra. Đó chính là Lăng Lenin mà chúng ta đuợc thấy ngày nay.

Có 1 điều ít ai biết là trước khi Lenin qua đời, vợ ông đã cắt tóc cho ông. Vì mọi người thường quen với hình ảnh Lenin có tóc nên phải nối dài tóc. Hiện nay, nếu nhìn kỹ vẫn phát hiện ra chi tiết nối tóc này. Còn bộ âu phục Lenin mặc sao lại khác với bộ ông hay mặc khi còn sống? Sự thực thì sau khi qua đời, Lenin mặc áo đại cán. Chiếc áo đó ông vẫn mặc trong thời gian quàn tại phòng khánh tiết và một thời gian dài tại lăng. Tới giữa năm 1960, Lenin được thay bộ âu phục mà chúng ta thấy hiện nay. Một thợ may nổi tiếng Moscow được giao cắt và may cho Lenin bộ quần áo này.

 Còn vấn đề mà nhiều người quan tâm nhất là liệu thi hài Lenin được giữ tới bao giờ? Có một giới hạn bảo quản nào không?

Theo viện sỹ Debov, người làm việc ở đây từ lâu nhưng chưa hề thấy có một sự thay đổi nào trên thi thể Lenin. “Chúng tôi kiểm tra định kỳ toàn bộ thi thể, từ màu da, khối lượng, các đường nét cơ thể, các chỉ số này luôn ổn định. Thực trạng hiện nay tốt. Còn thời gian ư? Tôi không thể nói một con số cụ thể được. Có thể còn bảo quản được 100 năm, hay hơn  nữa”.

 Khoảng 4 năm một lần, một uỷ ban nhà nước đặc biệt được thành lập bao gồm đại diện Bộ Y tế, các nhà khoa học nổi tiếng nhất của các ngành hữu quan. Uỷ ban này tiến hành kiểm tra toàn bộ công việc và quyết định những biện pháp kịp thời, cần thiết. Tuy nhiên, cho đến nay, chưa phát hiện ra một "trục trặc" nào đối với thi hài của Lenin.

Việc bảo vệ thi hài Lenin là công việc hết sức phức tạp, thí dụ việc duy trì nhiệt độ trong phòng đặt quan tài Lenin luôn luôn phải ở 16 độ C với sai số không được vượt quá 0,7 độC. Để thực hiện công việc này luôn phải có 12 kỹ sư, bác sĩ chuyên ngành làm việc trong mỗi ca trực và các ca phải trực liên tục 24/24 giờ. Còn kỹ thuật chống sự hoại tử thi hài thì được coi là một trong những bí mật trọng điểm của quốc gia. Việc giữ gìn thi hài Lenin, đã tiêu tốn 1,5 triệu đô la mỗi năm.
Nhưng kỳ tích lớn nhất trong việc bảo vệ thi hài Lenin là việc di chuyển thi hài ra khỏi lăng vào năm 1941 khi Moscow bị Đức tấn công. Dưới sự chỉ đạo của Stalin, chỉ sau hai ngày nhận được lệnh di chuyển, Zbarski cùng các cộng sự chỉ kịp mang theo những máy móc và thuốc men cần thiết nhất cùng thi hài Lenin rời khỏi thủ đô.

Trong hồi ký của mình, khi nhớ lại sự kiện này, Zbarski đã viết: “Nhằm đảm bảo bí mật, chúng tôi đã xuất phát khỏi lăng vào nửa đêm 3/7/1941 và đến nhà ga Orkovsk. Sau khi thi hài và toàn bộ nhân viên cùng những người thân trong gia đình Lenin lên tàu, đoàn được hộ tống bởi 410 binh lính và sĩ quan Hồng quân".
Những ngày đó lại đặc biệt nóng. Để bảo vệ thi hài, họ đã phải dùng tới phương pháp rất thủ công, đó là xếp những thanh nước đá xung quanh quan tài, đồng thời phải dùng rượu cồn thường xuyên sát trùng để tránh hiện tượng hoại tử. Sau 5 ngày đoàn mới tới được Chiumen (Uran) trong bối cảnh bí mật tuyệt đối. Ngay cả Bí thư thứ nhất Khu ủy vùng đó cũng không được biết thực chất người ta đã đưa đoàn người này đến đây làm gì. Sau đó tất cả những người theo đoàn, trong đó có cả những người trong gia đình  giáo sư Zbarski đều phải lưu lại Chiumen và được bố trí ở ký túc xá của Học viện Nông nghiệp, hoàn toàn cách ly với bên ngoài. Còn chiếc quan tài pha lê quàn thi hài Lênin thì được đặt tại phòng họp ở tầng hai của tòa nhà, và được gọi là “Phòng trắng” (Bạch cung).
Tại địa điểm mới, nhóm của giáo sư Zbarski gặp muôn vàn khó khăn trong công việc. Do chiến tranh mỗi ngày một ác liệt nên ngay cả khẩu phần lương thực cũng không đủ, thì cũng dễ hình dung ra những dụng cụ, thuốc men và những điều kiện khác phục vụ cho việc bảo quản thi hài thiếu thốn đến mức nào.
Nhưng chính tại nơi đây nhóm bảo quản do Zbarski đứng đầu đã phát minh ra những phương pháp bảo quản thi hài hoàn toàn mới. Thí dụ như Vorobjov đã tìm ra phương pháp có tính đột phá trong công tác bảo vệ thi hài: khắc phục mỹ mãn toàn bộ những nốt tàn nhang trên khuôn mặt, đồng thời nâng cao được độ cao của mũi và con mắt như lúc Lênin còn sống. Tuy nhiên, do hoàn cảnh khó khăn và thiếu thốn kéo dài, nhất là việc không thể duy trì được một nhiệt độ thích hợp, nên vào tháng 12/1943, thi hài bắt đầu có hiện tượng hoại tử. Để khắc phục, các nhà bác học đành phải di chuyển thi hài xuống một căn hầm sâu dưới lòng đất với hy vọng lợi dụng được nhiệt độ thấp ở đây. Cho tới tháng 3/1945, khi mối đe dọa của quân phát xít đã bị đẩy lùi thì thi hài Lenin lại được bí mật đưa về Moscow để phục vụ nhân dân vào viếng.
Kể từ đó thi hài Lenin càng được bảo vệ hết sức cẩn trọng. Theo Giáo sư Delsunov, người trực tiếp lãnh đạo nhóm bảo quản thi hài, cho biết: mỗi tuần 2 lần vào thứ hai và thứ sáu, thi hài lại được tiến hành bảo dưỡng. Đầu tiên là thay bộ quần áo, sau đó thi hài được xử lý bằng chất liệu thơm rồi đưa vào phòng vô trùng để tiến hành kiểm tra một cách toàn diện.

Vẫn theo giáo sư Delsunov thì khi kiểm tra nếu phát hiện thấy bất kỳ một sự thay đổi nào, dù là nhỏ nhất, đều phải lập tức báo cáo lên Bộ Y tế Liên bang, và sau khi được Bộ chuẩn y mới được phép tiến hành các biện pháp khắc phục. Riêng người phụ trách phòng bảo ôn cứ 10 phút một lần phải báo cáo đầy đủ các thông số của phòng như nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng và phải chịu trách nhiệm duy trì các thông số cần thiết. Sau khi đã hoàn tất mọi công đoạn trên thì mới chỉnh sửa y phục, tư thế thi hài. Ngoài việc bảo dưỡng thường xuyên như trên, thì cứ nửa năm một lần thi hài được ngâm trong một loại dung dịch đặc biệt với thời gian kéo dài hai tuần liền. Cần nói thêm rằng quan tài chứa thi hài Lenin đã có ít nhất 2 lần bị tấn công ngay trong lăng. Một lần bằng bằng lựu đạn, một lần khác bằng búa đập. Để hạn chế mọi rủi ro, quan tài cho thi hài Lenin được làm bằng vật liệu siêu bền, đạn bắn không thấu.

Bảo quản thi hài Lenin sau khi Liên Xô sụp đổ

Sau khi Liên Xô sụp đổ, do rất nhiều nguyên nhân, chính quyền Nga khi đó đã không cấp kinh phí cho việc tiếp tục bảo quản thi hài Lenin. Phòng thí nghiệm lăng Lenin bị đổi tên thành “Trung tâm nghiên cứu y học kết hợp sử dụng thuốc thực vật toàn Nga”, khiến cho sự bảo quản thi hài ngày một khó khăn.
Trong suốt thập niên 90 của thế kỷ trước, việc bảo quản thi hài vẫn được tiếp tục, song hoàn toàn dựa vào sự tự nguyện của các cán bộ, nhân viên và các nhà khoa học, trong đó bao gồm cả con trai của Zbarski.
Cũng cần nói thêm rằng trong thời gian nói trên, nước Nga dưới quyền của Tổng thống Eltsin đã rộ lên cuộc tranh luận dai dẳng xung quanh việc di chuyển lăng và xử lý thi hài Lenin như thế nào.
Chỉ từ sau khi Putin trở thành tổng thống, thì cuộc tranh luận trên mới dần dần chấm dứt. Cá nhân Tổng thống Putin không hề giấu giếm lòng tôn kính của mình đối với Lenin, hơn nữa ông còn cổ vũ người dân Nga “hãy tự hào với tinh thần cách mạng của giai cấp vô sản Nga”. Chưa đầy một năm sau trên cương vị tổng thống Nga, Putin đã phát biểu: ông không muốn thi hài Lenin bị mang đi hỏa táng, mà “cần phải bảo vệ sự yên tĩnh của Người”.
Cuối năm 2003, các nhân viên bảo vệ và các nhà khoa học đã tạm đóng cửa lăng để tiến hành bảo dưỡng thi hài và thay y phục của Lenin. Bakesov, người phụ trách lăng đã tuyên bố: “Thi hài Lenin vẫn được bảo quản rất tốt, ít nhất trong vòng hơn 100 năm nữa vẫn không có chuyện gì xảy ra”.  
                                                                                     (Tóm lược từ Internet)